Над намі-неба [Константин Иванович Цыркун Кастусь Цыркун] (pdf) читать постранично

УДК 087.5:52
ББК 22.6
Ц97

Для сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту
Выпуск выдання ажыццёўлены па заказу
і пры фінансавай падтрымцы
Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь

Выявы сузор’яў са старажытных атласаў узяты
на сайце http://www.lindahall.org з дазволу
бібліятэкі Linda Hall Library of Science, Engineering & Technology.
Фотаздымкі: NASA, SOHO; фотаздымкі фаз Месяца прадставілі
Канстанцін Марозаў, Юрый Гарачка, Міхаіл Абгаран.
Асобныя ілюстрацыі выканала Лайма Мірончык
паводле праекта Цімафея Авіліна

ISBN 978-985-02-1085-2

© Цыркун К. І., 2009
© Афармленне. УП «Мастацкая
літаратура», 2009

Змест
Ад аўтара . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
5
Зямля . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Сонца . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Сонечная сістэма . . . . . . 18
Месяц . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Меркурый . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Венера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Юпітэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Сатурн . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Уран . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Нептун . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Плутон і карлікавыя планеты 71
Сузор’і . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Незаходныя сузор’і
Вялікая Мядзведзіца . . . . . . . . . . 82
Малая Мядзведзіца . . . . . . . . 85
Касіяпея . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Цэфей . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Дракон . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Зорнае неба вясной
Валапас . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Паўночная Карона . . . . . . . . . 99
Гончыя Псы . . . . . . . . . . . . . . . 101
Валасы Веранікі . . . . . . . . . . . 103
Шалі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Дзева . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Леў . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Змяя, Гідра, Змеяносец . . . . . 112
Рак . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Зорнае неба ўлетку
Лебедзь . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Ліра . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Арол . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Геркулес . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Дэльфін, Страла, Лісічка,
Малы Конь . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Вадаліў . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Казярог . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Стралец . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Скарпіён . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Зорнае неба восенню
Персей . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Андрамеда і Трохкутнік . . . .
Пегас . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Кіт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Рыбы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Авен . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Зорнае неба ўзімку
Арыён . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Вялікі Пёс . . . . . . . . . . . . . . . . .
Заяц . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Вознік . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Блізняты . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Цялец . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Касмічныя госці . . . . . . . .
Метэоры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Каметы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Млечны шлях . . . . . . . . . . . .

131
133
135
138
140
142
146
147
149
152
155
159
161
162
166
169
175
175
179
186

Зорны спеў . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Дадаткі
Грэчаскі і лацінскі алфавіты 191
Назвы некаторых сузор’яў
паўночнага неба і ўласныя
назвы зорак . . . . . . . . . . . . . . . 192
Назвы астранамічных аб’ектаў
Сонечнай сістэмы ў міфах
і паданнях . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Астранамічны слоўнік . . . . . 200
Літаратура . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Ад аўтара
Як тыя кветкі, што па вясне засцілаюць рознакаляровым дываном наваколле, кожную ясную ноч на небе загараюцца мільёны зіхоткіх зорак, з якіх
наша фантазія тчэ вобразы міфічных сузор’яў.
Пра найбольш цікавыя сузор’і, якія можна знайсці на зорным небе Беларусі, пра Сонца і Сонечную сістэму, планеты, астэроіды, каметы, метэоры,
сонечныя зацьменні і зацьменні Месяца апавядае гэтая кніга. Яна ўключае
астранамічныя звесткі і міфы, паданні, легенды пра нябесныя аб’екты.
За апошнія гады навуковыя даследаванні Сонечнай сістэмы з дапамогай
магутных наземных тэлескопаў і аўтаматычных касмічных станцый значна
папоўнілі нашы веды аб Сусвеце. Інфармацыя так хутка зменьваецца, што
яшчэ нядаўна дасканала вядомыя факты ўжо не адпавядаюць рэчаіснасці. Нават погляд на будову Сонечнай сістэмы з сярэдзіны 2006 г. значна
змяніўся — са спіса планет знік Плутон. Таму на старонках кнігі знойдзем
новыя звесткі пра сучасныя даследаванні Сонечнай сістэмы.
Большасць матэрыялаў кнігі на працягу многіх гадоў назапашвалася
і выкарыстоўвалася на занятках астранамічнага гуртка Рэспубліканскага
цэнтра тэхнічнай творчасці навучэнцаў, змяшчалася на старонках часопіса
«Роднае слова» ў 2000—2007 гг. (На жаль, з-за абмежаванняў аб’ёму ў кнігу
не ўвайшлі некаторыя матэрыялы і шматлікія ілюстрацыі.)
Кніга будзе карыснай вучням пры падрыхтоўцы да ўрокаў фізікі і
астраноміі, гісторыі, роднай мовы і літаратуры. Бацькі таксама знойдуць
тут шмат карысных звестак. Настаўнікі і кіраўнікі астранамічных гурткоў
возьмуць у кнізе неабходныя матэрыялы для правядзення заняткаў. А для
закаханых кніга стане сапраўдным даведнікам пра зорнае неба.
Аўтару вельмі хацелася, каб кожны, хто прачытае гэтую кнігу, загарэўся жаданнем у ясную маладзіковую ноч пабыць сам-насам пад купалам
бяздоннага зорнага неба, у тэлескоп разгледзець галактыку Андрамеды,
палюбавацца кольцамі Сатурна... І каб да кожнага з нас вярнулася знішчаная тэхнагеннай цывілізацыяй і